Göreç organy we görejiň özi, garak.
Gözüň şar şekilli alma meňzeş formasy bar. (S. K. Karanow, Beterlän iriňli göz agyry)
Gurt bir wagt gözüni açyp görse, töwereginde oturan öz ýoldaşlaryna gözi düşdi. (A. Gowşudow, Mähri-Wepa)
Ol yssy günden, agyr zähmetden soň, gözini mawy asmana dikip pikir edýärdi. (M. Ibrahimow, Ol gün geler)
Gözüň agyrsa-eliňi çek, içiň agyrsa-damagyňy. (nakyl)
Göz agyrydan adam ölmez, soramaga hiç kim gelmez. (nakyl)
Göz ujy bilen gözleme: Gözleriňe zor geler; dil ujy bilen sözleme: özüňe azar geler. (nakyl)
Agajyň gapdalyndan ösüp çykan çybyk düýbi.
Bu agajyň gözi köp eken.
Iňňede we temende sapak ötürilýän deşik.
Iňňäniň gözi döwlüpdir.
Tüpeňiň ok salynýan ýeri bilen birlikde nili.
Tüpeňiň ikinji gözi oklydy. (J. Akyýew, Mergeniň ogly)
Suwuň başlangyç çykýan ýeri, çeşmäniň gözbaşy.
Suwuň gözi bitipdir.
Penjiräniň, äpişgäniň, aýnanyň aýna salýan bölegi.
Aýnanyň bir gözi döwlüpdir.
Horjunyň zat salynýan ýeri.
Horjunyň iki gözi hem aňry-bäri näzi-nygmatdan doludy.
Menlik ýöňkemaniň -üm, -ümiz, senlik ýöňkemäniň -üň, -üňiz goşulmalary goşulýar.
Meselem göz - gözüm, gözüň.
Jan ýaly görýäni.
Ile masgara etmek, ile ryswa etmek.
Deşilip akmak, deşilmek.
Öňüňde goýan maksadyňa arzuwyňa, niýetiňe ýetmän, armanly ölmek, ahmyrly dünýäden ötmek.
Gözüm açyp giderin ýagty jahandan, ýüze çykman galsa meniň niýetim. (B. Kerbabaýew, Aýlar)
Şu gaçyp gutulan at kimin bar at edinmesem, ölemde gözümü açyp giderin -- diýip ant içdi. (A. Gowşudow, Powestler we hekaýalar)
Erbet güne düşmek, ýarakyn ýagdaýa düşmek.
Onuň gören günlerini göreň bolsaň seniň gözüň agardy. («Sowet Türkmenistanynyň aýallary» žurnaly)
Islenilmedik ýere barmak, gerek däl ýerde häzir bolmak, halanmaýan ýeriňde görünmek.
Sen hem göz agyrysy ýaly bolup, oslanmadyk wagt çykaýýaň- a! («Türkmen pýesalary»)
Gaharly seretmek, gazaply görnüşde bolmak, gözüň bilen gorkuzjak bolmak.
Göz alardyp enesine seretdi. (A. Kekilow, Soýgi)
Ol aňyrdan gele-gelmäne maňa gözüni alardyp sereder. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Belli bir maksat bilen kesesinden syn etmek, agtaryp yzyna düşmek, aňtamak.
Göz astyna alyp ýörenmiş. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Daş töwerege seretmek, göz gezdirmek, garamak, bakmak.
Biziň garry kerwenbaşymyz käte gün batara, käte-de gündogara göz aýlaýardy. (A. Gowşudow, Eserler)
Köplüge gözüňiz aýlamak gerek. (Mollamurt, Saýlanan eserler)
Esewan bolmak, kömek edip durmak, garaşyk edip durmak.
Men gelýänçäm mal-gara göz aýlap durawer!
Göz görtele görüp durka ýalan aýtmak.
Göz bilen gaşyň arasynda ýalan sözleme! (N. Pomma, Taýlak hyzzyn)
Gözi içinden geçip barmak, dikanlap gaharly seretmek.
Ol meni gözi bilen iýäýjek boldy.
Ile bellenmek, il arasynda gürrüň bolmak.
Göz-gulak bolmak, esewanlyk etmek.
Aldamak üçin emel etmek, hile etmek.
Göz ölçegi, göz çeni.
Aşa gitmek, çenden aşmak.
Sen juda gysyklygyň-da gözüni çykarýarsyň. (A. Durdyýew, Saýlanan eserler)
Köne düşünjä görä: gowy zada mähir bilen seredilende, geň görüp seredilende, öňküsinden ýaramazlaşmak, öňki ýagdaýyndan peselmek, erbet bolmak.
Bu sapar biziň atymyza göz degdi, ýogsa heý düz ýerde-de at büdräp aşarmy? -- diýdi. (A. Gowşudow, Powestler we hekaýalar)
Naýynjar halda seretmek, bir zada mätäç bolup, oýan-buýana göz oýlamak.
Bir nokada jiňkerip pugta seretmek, gözüňi aýyrman seretmek.
Töweregiňe göz dikip gelýän kerwan başymyza asalyk bilen gürrüň berdim. (A. Gowşudow, Eserler)
Gelerine sabyrsyzlyk bilen garaşmak, ýürek bilen ymtylyp garaşmak.
Geleriňe göz dikip, Gelgin, garaşýan saňa. (A. Kekilow, Saýlanan eserler)
Bir zady almagyň kastyna düşmek.
Nebtimize gözün dikýär, Tiz garýata galyň, dostlar! (Ata Salyh, Saýlanan eserler)
Hantama bolmak, tamakin bolmak.
Dursundan hem aýratyn sylaga göz diken Bossan, gürrüňini uzadyp, özüne aýratyn hormat goýdurmaga çalyşdy. (B. Kerbabaýew, Yhlasa-Myrat)
Bol-elin zady görüp göz doýmak.
seret göz dokunmak göz dokunmak
Tarp we boz ýerleri özleşdirmekden alnan bol hasyly göreniňde, adamyň gözi doýaýar.
Görmek.
Aşyryň şähere gözi düşünde, agzy açyldy. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Güjeňlemek.
Eýmenç hereket arkalygy başga adamlaryn hem gorkuzmak üçin, köpçüligiň öňünde birine sütem etmek; jeza bermek.
Hyýanatçynyň birini ýok edip iki-ýeke galanyna-da göz edip bilsem, men-aga şonuň jezasyny çekmäge-de razy. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Ýalpyldap öwşün atmak.
Bulut syrylan hawada guşluga galan günüň nury göz gamaşdyrýar. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Gözün bulaşyp, zat saýgarmazlyk (ýiti ýagta, gara we ş. m.).
Aldawa salmak, hile guramak.
Duşmanyň gözüni gapmak gerekdi.
Göze tüsse, tozan we ş. m. zatlar urmak, dolmak.
Duşman gözüň gapsyn topuň tüssesi, Gabra tarap itiberiň duşmany. (Ata salyh, Saýlanan eserler)
Owarram etmek, döz gelmek.
Göz gatyrsaň-a, bir zat alaýarsyň, bolmasa-da gezer ýörersiň.
Daş töweregiňe seretmek, syn etmek.
Şol meýdana hyrydar göz gezdiren Durdi özüniň içki arzuwyny ýanyndaky ýoldaşlaryna gürrüň berdi. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Ýygşyrmak, ýygnamak, bukmak.
Al bulary hem ýat gözden gizle! («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Üýtgeşik, täsin iş edip, özüňi tanatmak.
Dini düşünje boýunça: Biriniň gudratyny görmek.
Iň mähriban, iň söýgüli, iň eziz.
Ýok, Hasan jan, gözümiň guwanjy, sen beý diýme! («Görogly» eposy)
Göz oýnatmak, gözde şatlyk alamatyny döretmek, ýylgyrmak.
Bir gözüňi çalt ýumup açmak bilen yşarat etmek.
Magtym Amana göz gypyp, ýyljyraklap gepledi. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Uklaman, gözüňi açyp ýatmak, oýa ýatmak.
Gorkmak, gorkudan gözüň tegelenmek.
Baý aga galpylda düşdi, gözleri mölerdi. (N. Saryhanow, Saýlanan eserler)
Gözüň görüjilik derejesi.
Gözüniň nury öçüşipdir.
Göz şarynyň durýan ýeri, gözüň öňündäki oý.
Onuň göz owalarynyň töwerekleri hem gymyldaşýardy. (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde)
Gözüň garasyny, gözüni hereketlendirmek, näz-kereşme etmek.
Ol ýigit gözüni oýnakladypdyr.
Bir zady nazarda tutmak, nazara almak, aladasyny etmek, bir işi maksat etmek, ýatda saklamak.
Siz halk bähbidini göz öňünde tutuň! (B. Kerbabaýew, Aýgytly ÄdimKerbabaýew, Aýgytly ädim)
Öň bir gören zadyň, gören wakaň we ş. m. birin-birin ýadyňa düşmek, hyýala getirmek.
Göz öňünden geçdi oglanlyk wagty, Hally bilen taýy-açylan wagty. (B. Kerbabaýew, Aýlar)
Bolup geçen ýa-da baljak wakalary hyýala getirmek.
Öň bir gören zadyň keşbi, bolşy ýadyňa düşmek, aňyňda suratlanmak.
Poltoraskiniň peşeneli keşbi, howsala özüni aldyrmaýan paýhasly obrazy olaryň gözüniň öňüne geldi. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Öň gören zatlaryňy ähli boluş ýagdaýy bilen ýadyňa salmak, ýadyňa düşürmek.
Häzir men dümtünip öýde oturýan, Agyr ýagdaýňyzy göze getirýän. (A. KekilowiSöýgi)
Gözüňi esasy zatdan başlaýana sogmak.
Jully şol demirçiniň dükanyna baranda, bir demir bölegini görüpdir. (A. Gowşudow, Powestler we hekaýalar)
Uka meýil etmek, gözüň çalaja ýumulmak, näz etmek, irkiljiremek.
Pružinli krowatyň üstünde Hümmet baý gözlerini süzüp, gaşyň kakmasaň. (Türkmen halk şahyrana döredijiligi)
Bir zada geň galyp seretmek, mölerilip gorkmak, aňka-taňka bolmak.
Annaguly birden düýrükdi-de, gözüni tegeledi. (A. Durdyýew, Saýlanan eserler)
Horlanmakdan gorkmakdan gözüň öňünde uçganak görünmek;.
Dogumlylyk alamaty ýüze çykmak, edermenlik alamaty ýüze çykmak.
Gözüň bilen yşarat etmek.
Üm bilen duýdurmak sesini çykarman hyjuw edip hyrçyny dişläp duran gyrçuw Balla göz ümledi. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Gözüňe ýaş getirmek.
Temmäki döwýän ýaly, gözüni ýaşardyp çyglyp otyr. («Tokmak» žurnaly)
Belet bolmak, gowy bilmek, akyl ýitirmek, anygyna ýetmek, ynanmak.
Gep töwekgellikde däl-de ediljek bolýan işiň netijesine göz ýitirmekde. (B. Kerbabaýew, Nebitdag)
seret göz ýetirmek göz ýetirmek
Bagşyny ýolundan alyp galyp boljak däl. Şoňa hemmäniň gözi ýetdi. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Wepat bolmak, ölmek, ýogalmak.
Göz açasy salymda-şeýle tiz wagtyň içinde, diýseň tiz, sähelçe wagtyň içinde.
Ondan şunçasyny çyksak, şunça bergiň galýar -- diýip, göz ýumup-açasy salymda hasap çykardy. (A. Gowşudow, Powestler we hekaýalar)
Görmezlige salyp geçmek.
Kemçiligiň duşundan göz ýumup geçmek bolmaz.
Bir zady eýelemäge ymtylmak, bir zady almaga höwes etmek, bir zady almaga meýil etmek, almak arzuwynda bolmak.
Belki, Ýelli Pökgeniň gyzy Bahara göz gyzdyrýandyr. (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde)
Köne düşünjä görä: aman saklamak, goramak.
Bular halkymyzy göz-dilden saklar, ot-suw belasyndan hem ýelden saklar. («Sowet Edebiýaty» Jurnaly)
Ýürekden küýsemek, ýürekden islemek.
Gözi-gaşy çekip duran bolsa, ýanyna bar-da!
Garaşyk etmezlik.
Gardaş ogly, meniň burawymy gözden salma, meni zada mätäç etme! («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Özüňi halys ýigrendirmek, abraýdan düşmek, ryswa bolmak.
Adamlar, men gaty erbet bolup, bütin adamlaryň gözünden düşüpdirin. (A. Gowşudow, Powestler we hekaýalar)
Birin-birin seredişdirip çykmak, barlaşdyryp öz ýüregiňe aýdyň etmek.
Ýöne men, ozaly bilen, ol gyzy göreýin, ýagşy synlap gözümden geçireýin. (A. Durduýaw, Saýlanan eserler)
Ünsden düşürmek, ýatdan çykarmak, kömek ýardam etmezlik.
Gözden ýitmek, ýitirim bolmak.
Ahmal bolsaň, gözden sypar.
Göz görerden uzaga gitmek, görünmez bolmak, ýitirim bolmak, sumat bolmak, gözden gaýyp bolmak.
Alýoşa ata çalasyn atlandy-da, alagarankynyň içinde süýnüp giden ýyldyrym ýaly gözden ýitdi. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Gözüň garasynda ak tegmil peýda bolmak, emele gelmek.
Aldawa salmak, aldamak.
Siz çöp atmarsyňyz meniň gözüme. (Çary Aşyr, Poemalar)
Şu iki arada biziň gözümize çöp atyp gidipdir.
Görnüp durmak, belli bolup durmak.
Göze dürtülip dur ahyryn!
Gözüň kör bolmak.
Edýän işi, hereketi, görnüşi göwnüňden turmak, janyňa ýaramak.
Kämillik ýaşyna ýetmek ýetişmek (gyz hakda).
Ýyrtyjylar basmarlamak isläpdir, onuň ýaňy göze görnen gyzyny. (B. Kerbabaýew, Aýlar)
Onuň üçin utanasy iş ýok indi siz hem göze görnüp başlapsyňyz. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Hiç zat ýok bolsa-da, bir zat, gara bar ýaly bolup görünmek.
Garrap, gözüň yşygy öçmek.
Bir zady duýdurman etmek, görkezmän etmek, bildirmän etmek.
Ol oslagsyz aýgyt bilen köpüň gözüne güýdüşip, sol ata çalasyn atlandy-da, gamça basdy. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
seret ilginç
Ol göze ilginç haýbatly galamy gizläpdir. (A. Gowşudow, Mähri-Wepa)
Göze görünmek, göze kaklyşmak, duşmak.
Al oşa umytsyz garanjaklanda çeträkde daňylgy, eýesiz, üsti adamsyz bir at gözüne ildi. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Göze görünmek, göze inmek, çala görünmek, çala mälim bolmak.
Ýaşyl ýapraklaryň arasy bilen göze kaklyşýan ýek-tük ak pamyklar ýylpyldaşýardy. (B. Kerbabaýew, Aýsoltan)
Gadyryny, gymmaty bilmek, gowy görmek, hormatlamak.
Bibijahan ýaly gyz tapsam, gözüme sürme ederin, janymdan eziz görerin.
Gözüňe ýakyn getirip seretmek.
Dürbüsin aldy-da, tutdy gözüne, siňňin-siňňin bakdy ýeriň ýüzüne. (Çary Aşyr, Poemalar)
Göze ýakymly, mähirli görünmek.
Mähriň almak anha, onuň yzynda bir komandir, yssy geldi ol gözüne Aýlaryň. (B. Kerbabaýew, Aýlar)
Gowy görünmek, göwnüňe ýaramak, halamak.
Nepesiň gyrmyzy dony Oraza biraz gysgarak-da bolsa, hemmeleriň gözüne ýakdy. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
seret göze ýakmak göze ýakmak
Şu matalaryň haýsysy gözüňe ýaraýar?
Gynanyp ýa-da begenip gözüne ýaş getirmek, duýdurmazlyk bilen aglamak.
Kä göze ýaş aýlap, kä çekip için, Köpden sözleýärdi ýigdiň enesi. (A. Kekilow, Söýgi)
Suwumsyzlyk edip, özüňi ýigrendirmek, ýerliksiz hereket etmek, betnebislik etmek, açgözlük etmek.
Sen göze-başa düşüberme, özüňi bir azrak çeke sakla! («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Görmäge başlamak.
Aňly-düşünjeli bolmak, düşünjäň artmak.
Erkli, hukukly bolduňyz sizler, Aň-bilim köpelip, açyldy gözler. (Ata Salyh, Saýlanan eserler)
Bir zada bolan höwesi artmak, göhi gelmek, keýp gelmek, begenmek.
Bir ýakyn ýerde toý bolsa barady, eger göreş tutulsa, gözi açylýardy. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Sowatly bolmak.
Medeniýetden yza galan, sowatsyz.
Ukusy tutmaýan, gözi jikgerip duran, gözi açyk ýatan.
Hor-homsy düşen (adam), arryk düşen (mal).
Birinden bir zat hantama bolmak, tamakin bolmak.
Meniň şu bolşumda olaryň ýene maňa gözi gara. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Gözi garamyk ýaly gara gözelejik. (Çaga degişli)
Horluk gören, jepa çeken.
Onuň gözi gatyny görendir.
Gözüne gül düşen, gözüniň garasyna gül, ak tegmil düşen.
Onuň gözi gülli eken.
Begenmek, guwanmak, şatlanmak.
Halaýan paýhasly aýdylýan sözi -- diýende Ýagdynyň gülýärdi gözi. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Ýüregiň awamak, dözmezlik, gaýgyrmak.
Elbetde, onuň meni oýatmaga gözi gyýan däldir. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Garrylyk sebäpli ýa agyrydan gözüň nury öçmek, gözi ahmallamak.
Kempiriň gözi haýallapdyr.
Gözünde uky alamaty peýda bolmak.
Ýa hem bolsa meniň gözlerim henekläpdir. (A. Gowşudow, Mähri-Wepa)
Örän dogumly, gujurly sypatda bolmak.
Ysgyna gelmek, gözi ýitelmek, gurplanmak.
Çaý içip, çörek iýenden soň gözi ýagtyldy. («Görogly» eposy)
Suwsuzlygy ganandan soň onuň gözi ýagtyldy.
Gözünde dogumlylyk alamaty görünmek, gözünde gujurlylyk alamaty görünmek.
Watan berdi sana gowşamaz güýji, Gözleriň ýanyp dur, sözleriň süýji. (Nury Anna Gylyç, Goşgular)
Meslikden özüni ulumsy alyp barmak, gedemlik edip gezmek, adam tanamazlyk.
Onuň häzir gözi ýer görenok, ol ne sizi sylaýar, ne maňa hormat goýýar. (B. Kerbabaýew, Nebitdag)
Birsyhly ýere seredip oturmak, birsyhly aşak seredip ýörmek.
Meret ýerden hiç aýranak gözüni, gyz-da aýdyp bilmän diýjek sözüni, utanjyndan gara saçyn oýnap dur. (D. Baýrammyradow, Söýgi we Mekirlik)
Gözi ýokýaly.
Urup-urjaşdyryp barýan, saýhalsyz.
Ol aýalyň gözi ýok ýaly süssenekläp gelmegini myzaýyk etmän, aradan biraz salym geçenden soň, şeýle diýdi. (N. Saryhanow, Saýlanan eserler)
Bozgaklyga göhi gelmek, ýaramaz, bolgusyz zada keýp etmek, begenmek, gözi açylmak.
Biri meselä has aýdyň göz ýetirip, dogruçyl çözüji bolýar, başga biriniň bolsa, şonuň ýaly dawaly meselä eli ýetäýdigine göhi gelýär, gözleri ýitelip başlaýar. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Biriniň gelenine intizar bolmak, garaşyp durmak, köp garaşmak.
Onuň iki gözi ýoldadyr. («Sowet Edebiýýaty» žurnaly)
Gözi içine gitmek.
Gaty horlanmak, gözi hanasyna gitmek.
Ullakan gara gözleri uzak wagt kesel ýatanyňky ýaly içine gidipdir. («Sowet Edebiýýaty» žurnaly)
Gözi içinden geçmek.
Ýiti-ýiti, täsirli seretmek.
Ýeldirgäli bäri onuň jynsy üýtgäpdir, gözi içinden geçip barýar.
Gözellik, gowulyk zerarly haýran galmak, höwes etmek, gaty halamak, islemek.
Ene jan, seniň Edebiýaty gowy bilşiňe gözüm gidýär. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Baş üstüne, lepbeý.
Gözüm üstüne! Giriň, geçiň, oturyň!
Sütem etmek, horlamak, jezalandyrmak.
Ýeňip almak, erk-ygtyýaryna bakman almak.
Tüýs jaý ýerinde kömek bolmak, jaý ýerinde kömek bermek.
Daýhanlaryňyza bir neme paýlasaňyz, olaryň gözüne deger. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Özüň barada biriniň edýän pikirini güýjüň, başarjaňlygyň bilen bütinleý üýtgetdirmek, başgaçadygyny görkezmek.
Dur entek, seniň gözüňe görkezerin. (A. Gowşudow, Köpetdagyn eteginde)
Özüne kast etjek bolýanyň çäresini görmek.
Bir zada oňat hötde gelmek, hek etmek.
Saglyk bolsa bu işiň gözüne gül salarys.
Özüni bilip ugraly bäri, eneden dogaly bäri bar bilýän zady.
Onuň gözini açyk göreni okuwdyr başga zadyny bilmez.
Aňňalak gapdyrmak, aldap bir zada razy etmek, aldamak.
Bir zadyň, işiň hötdesinden doly gelip bilmek.
Dagdy etmek, badyny almak, gorkuzmak.
Görgi görkezmek, gaty horklamak, bokurdagyndan bogup öldire getirmek.
Alkymyndan alyp gözün gögertdi. (B. Kerbabaýew, aýlar)
Iň erbet çäre bermek gözüni köwlemek, gözüni çykarmak.
Geçmişde käbir jenaýatçylaryň gözüni oýar ekenler.
Ýagşylyga ýamanlyk etmek, edilen ýagşylyklar tersine bolsun diýmek.
Şol bir tandyr çöregim emdiren süýdüm gözüňi tutandyr. (A. Gowşudow, Powestler we hekaýalar)
Jeza bermek, berk gaýtawul bermek.
Eger şeýle bir zada ýüz beraýse, gözüňi ýeňsäňden çekerin. («Sowet Edebiýaty» durnaly)
Biriniň gülün içirtmek, gazanjyndan, gymmat zatlaryndan peýdalanmak.
Düýn meniň gözümiň ak ýagyny iýip, bu gün hem hondan bärsi iş edýän ýaly, utanman, Muhammedi ýygnakda tokmaklaýarlar. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Gaharly seretmek, gözüňi alartmak, gaharlanmak.
Halnazar onuň adyny tutanda gözüniň agyny köpeltmek bilen hapa sözler agzaýardy. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Gözüň öňünde, görüp durkaň, ýüzüne.
Eger meni onuň gözüniň alynda tutsalar, men ony ölüm önündaki rahatyndan geljegiň umydyndan-da dyndaryn. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Az salym ýatyp turmak.
Ýolagçylar gije ýarymdan agandan soň bir salym gözleriniň awusyny almak kararyna geldiler. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Begençli wakany gutlap aýdylýan söz, gutlap manysynda aýdylaýan aňlatma.
Goňşy gözüň aýdyň, ogluň gelipdir. (A. Keklow, Söýgi)
Gözüň nerwi bilen baglylykda gabagyň bir damarjygy tirsildemek.
Birnäçe aý bäri çep gözüm yzyny üzman, tirp-tirp edip çekýär.
Agyrmak zerarly gözüm çylpyklamak, gözüň iriňlemek.
Gözüniň çorbasyny akdyryp ýörenler indi ýok diýerlikdir.
Içgi, ýamak, gözüň öňi ümezlemek.
Doýa-gana synlamak, göre-göre doýmak, keşbi aňyňda berk galmak.
Onsoň hem gözüň ganan dowarlary tanamak hem kyn däldir. (B. Gurbanow, Çarwa Mergeniň gürrüňi)
Kör bolmak, görmekden galmak.
Ysgynsyzlyk we ş. m. zerarly essiň aýylyp, başyň aýlanyp, gözüň zat görmän başlamak.
Onuň gözi garaňkyrady, akyly işlemesinden daýandy, kellesi sämedi. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Bir ýere göni däl-de, gyýa seretmek.
Hyzmatkär çekdirme etini çekeleýänlere göz gytagyny aýlady. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Azgynçylyk etmek, azmak.
Närazylykdan, gysgançlykdan ýa-da gorkudan gözüň petretmek.
Gorkudan döwüleriň gözi hanasyndan çykjak boldy.
Gözüň görmek. Gözüň öwrenişmek.
Aşyr bilen seniň gözüň öwerenişipdir. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Gözüň öňünde iki ýana hereket edýän, uçuşyp durýan ýaly bolmak, kebeleklemek.
Bir zada göwnüň ýetmek.
Gözüň gamaşmak, gözüň öňi bulaşmak.
Bakjaklaýan gara gözi ümezläp, emaý bilen çökdi iki dyzyna. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Göwnüňe ýakmazlyk, pisindiň oturmazlyk, edilýän işden we ş. m. razy bolmazlyk.
Biriniň gelmegine tüýs ýürekden razy bolmak.
Göçüp gel, gözümi üstünde ornuň bar! -- diýip, kempir gyzynyň sözüniň üstüne goşdy. (Sowet Türkmenistanynyn Aýalary)
Dynç almak netijesinde öňki katdyna gelmek, ysgyna gelmek, kuwwatlanyp aýňalmak, doýmak.
Japbaklar iýdiler, içdiler, gözleri ýerine geldi. Ganly gara gije-gündizläp duz datmadyk jigitleriň gözlerini ýerine getirdi. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Pugta belet bolmak, gowy bilmek.
Bu sapar ýalňyşmandygyma gözüm ýetik bolansaň, men: -- Hawa, şek-şübhe ýok, edil şonuň özi! -- diýip, ynamly jogap berdim.
Gözleginde bolma, tapsaň habar bermek, almak.
Şähere gitseň tomus geýer ýaly ak tufly gözüňde bolsun!
Eliňden gelse zyýan ýetirmek, ýeri gelende, asla gaýgyrmazlyk.
Huşdan gitmek, gorkuly, halda ýatmak, çaşmak.
Hiňňildikden ýykylyp, ol gözüni akdyryp ýatyr.
Gözüň agyny köpeldip, gözüňi alartmak, gaharly seretmek.
Perizadyň ýüzüne bakyp, gözüni akjartdy.
Üstüňi aldyryp özüňi ýitirmek, aljyramak.
Çaşy.
Gözüňi hanasyndan çykarara getirmek gözüňi giňden açyp seretmek.
Gorkudan gözüni tegelemek.
Iňňildäp, gözüni petredip ýatyr.
Ejizläp göz ýaş etmek, aglamak.
Menem ilki bada sesin ýaly gözümi sykypdym. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Gyralary inçelip, gyýlyp gidýän göz.
Ol gyýçak gara gözlerini güldirip: --Biziňki adam owgandyr -- diýip, çalgyrt dil bilen jogap berdi. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Ynamly adamda, ynamly ýerden görenden bilýänden eşitmek.
Ýerlikli söz aýtmak.
Ine Pökgen aga, şu pikirin gaty dogrudyr, tüýs hak gözünden urupsyň. (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde)
Hiç kimden ýüz görmän bar adama deň ýaramak, hemmeler üçin bir häsiýetde bolmak.
Gowy görmeýän göz-kütelip başlan göz.
Göz degmekden saklamak, her hili beladan goramak.