Adamyň ýa-da haýwanyň janly-jandaryň kellesi.
Onuň göreji başy şlýapaly. Gözleri äýnekli bir alyma sataşdy. Suwçy başyny ýaglyk bilen bogupdyr. (B. Kerbabaýew, Aýsoltan)
Akyl ýaşda bolmaz, başda bolar. (nakyl)
Başy sagyň-maly tükel. (nakyl)
Seresap gep daşa gala, biseresap gep başa bela. (nakyl)
Käbir medeni ösümlikleriň däneli hanasy.
Bugdaýyň başgörkezen uçurlarydy. (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde)
Bir zadyň ýokary ujy, süýr depesi.
Agajyň başy çürelip gidýärdi.
Bir zadyň töweregi, ýany, gapdaly.
Gazanyň başy gaýda-gaýmalaşykdy.
Kömekçi söz rolunda:
Gök çaýyň başynda arkaýynlykda, Obada gürläliň şol sergi hakda. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Bir zadyň başlanan ýeri, ilki ýüze çykan döwri, başlangyç.
Bir zadyň esasy düýbi.
Wezipesi, käri boýunça beýlekilerden uly, ýolbaşçylyk ediji.
Onda, baş agronom barmy? Bar bolsa, şony telefona çagyryň! (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde)
Garry çopan Mämmet biziň baş çopanymyzdyr -- diýdi. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Ýürege düşmek, azar bermek, iňirdemek, irizmek.
Eýsem näme meniň başymy agyrdýarsyň?! («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Nurjahan hem Artygyň başyny agyrtdy. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
Bir zat ýa-da biri barada gürrüň etmek, agzamak.
Bu ikisi gör näçe okuw jaýlarynyň, gör näçe hünärleriň başyny agyrtdylar. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
seret agza
Bütinleý çykyp gitmek, hemişelik hoşlaşmak, aýry düşmek.
Ol öz tüpeňi bilen hoşlaşyp, ýurtdan baş alyp gitdi. (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde)
Razylyk bermek;.
Tassyklamak.
Aldawa salmak, aldamak.
Armanym köp öňki öten wagtyma, Başym aýlap, şikes berdi bagtyma. (Mollamurt, Saýlanan eserler)
Sen meniň başymy aýlama-da, näme derdiň-aladaň bolsa açyk aýt. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Özüňi iýdirmek, huşuň gitmek, gözüň garaňkyramak, aljyramak.
Eger-de meniň başym aýlanmadyk bolsa, biziň öýümiz edil şu ýerdöläniň duran ýerinde bolmaly. (N. Pomma, Taýlak hyzzyn)
Boýun egmezlik, diýen etmezlik.
Ol maňa hiç baş bermeýär.
Ýolbaşçylyk etmek, ýol görkeziji bolmak.
Amal etmegi oňarmak, başaryp bilmek, ugur, ýol tapmak, çylşyrymly ýagdaýdan özüňi alyp çykyp bilmek.
Her ugurdan ýüzüni gyzartman baş çykarýardy. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Dostum, häzir ikirjiňlenmek wagty däl, aýgyt etmek, dürli kynçylykdan baş çykarmak wagty. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)
«Kim? Näme?» diýen soraglara jogap bolýan düşüm.
Tagzym etmek, kelläňi öňe egip saglam bermek.
Agam, gulluk! -- diýip, onuň göni öňüne geldi-de, elini döşünde goýup, başyny egdi. Ýagşy ýigit, sala salanyňyz üçin, siziň öňüňizde baş egýärin. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Boýun egmek, boýun bolmak.
Garşysyna galmak, ugruna çykmak, gozgalaň turuzmak.
Biri bilen durmuş gurmak, birikmek.
Seniň bilen ömürlik ýaşamaga baş goşdum. (M. Ibrahimow, Ol gün geler)
Ejem dogry aýdýar, indi Täzegül ýaly birisi bilen baş goşmaga wagt ýetdi. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Bir işe girişmek, iş salyşmak.
Bilimizi size baglaman, biz şeýle uly işlere baş goşup bilmezdik. (M. Ibrahimow, Ol GünGeler)
Närazyçylyk bildirip aýaga galmak, garşylyk görkezmek, gozgalaň turuzmak.
Ideg, müngi öwretmek (mal hakda).
Bir kär bilen meşgul bolmak, bir käre ulaşmak.
Gözüm üstüne, haýyş edýärin, men razy, men taýýar, lepbeý.
Baş üstüne, ýoldaş başlyk, näme işiňiz bolsa buýruň! (A. Durdyýew, Saýlanan eserler)
Ýol almak, şowuna düşmek, düzelmek, ugrukmak.
Betbagçylyga uçramak, başa iş düşmek.
Başa bela dilden geler. (nakyl)
Bir bada içmek, içip goýbermek.
Bokallaryň düýbün galan şeraplary bir ýere sarkyryp başyna çekdi. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Birinden, bir zatdan dynmak, başyňy gutarmak.
Razy bolmak, göwni hoş bolmak, begenmek.
Berekella, Saran beg! -- diýse besdi. Onuň başy asmana ýeterdi. («Sowet edebiýaty» žurnaly)
Şatlykdan başy asmana ýetdi.
Ärsiz aýal, dul aýal.
Aýal adam bolup başy boş gezeniňden birine melamatyňy ataýsaň kem däl. (N. Pomma, Taýlak hyzzyn)
Gürrüňdeş bolup oturmak, duşuşmak.
Habarly bolmak, seljerip bilmek, bilmek.
Men suratdan kän bir başy çykýan adam däl. (A. S. Puşkin, Saýlanan eserler)
Olaryň bu zatlardan başy çykasy ýok. (N. Pomma, Taýlak hyzzyn)
Eziz görmek, gadyrly görmek, mähriban görmek.
Öz akymyna goýbermek, öz ugruna, öz ygtyýaryna goýmak.
Bir zadyň ýa-da biriniň ýogalmagyna, ýok bolmagyna sebäp bolmak.
Bu Gyratyň başyna ýeter. («Görogly» eposy)
Gelin edinmek, durmuşa çykarmak.
Biriniň başyny bogsak bolýar. (N. Saryhanow, Saýlanan eserler)
Duruzmak, togtatmak, saklamak.
Annaguly öýlerinden sähel saýlandan soň yzyna gaňrylyp, derrew ýabynyň başyny çekdi. (A. Durdyýew, Saýlanan eserler)
Hassa bolmak, syrkawlamak.
Ezizim, mähribanym, gadyrlym.
Zähmet çekip işlemek;.
Ötünç sorap barmak, günäň geçilmegini sorap barmak, günäň geçilmegini sorap ýüz tutmak, her bir zada boýun bolmak.
Ýüzüniň ugruna, durman.
seret gaý
Orsgeldi bilen Näzik öz işleri bilen gara başyna gaýdylar. (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde)
Ýeke-täk, bir özi, bir jan, sallah.
Ýeke gara başyma näme bolanym näme.
[ba:ş]
Organizmiň käbir öýjüginiň iriňlemegi zerarly deriniň ýüzünde ýa aşagynda emele gelýän iriňli ýara.
Wüşi, çaga wagtynda kellesine baş düşendir. (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde)
Onuň eline baş çykypdyr.